(11) Wie man unter Kaiser Nero über Rom dichten kann - Teil 2: Der Zauber der Magierin Erictho

Shownotes

Nachdem wir in der letzten Folge die inhaltlichen Grundlagen geschaffen haben, sprechen wir heute über Patricks Dissertation selbst. Dabei geht es um Themen wie die Politik von lateinischer Dichtung der römischen Kaiserzeit, moderne Literaturtheorie und ihre Anwendung im Bereich der Klassischen Philologie, und die Verantwortung, die wir als Leser:innen von Literatur tragen. Vor allem aber geht es um Lucans vielleicht einprägsamste Schöpfung: Erictho, eine Magierin und Totenbeschwörerin, die in diesem Epos über Bürgerkrieg, Politik und das Verhältnis von Gegenwart und Geschichte einen ganz besonderen Platz einnimmt.

Der Titel von Patricks Dissertation:

"Jenseits von Pharsalos. Untersuchungen zu Heterotopie und Dialogizität in Lucans Bellum Civile".

Erwähnte Sekundärliteratur:

  • Johnson, W. R. Momentary Monsters. Lucan and his Heroes. Ithaca-London 1987.
  • Tetzlaff, S. Heterotopie als Textverfahren. Erzählter Raum in Romantik und Realismus. Berlin-New York 2016.

Die besprochenen Textstellen findet ihr unten nach den Kapitelmarken!

Kapitelmarken:

(00:00:00) Intro

(00:02:13) Rückblick auf Teil 1

(00:03:45) Welche politische Position bezieht Lucans "Bellum Civile"?

(00:20:17) Das "Nero-Elogium" und die Bedeutung von Kaiserherrschaft für Lucans Epos

(00:44:38) Analyse des Titels von Patricks Dissertation

(00:48:04) Heterotopie nach Michel Foucault

(00:55:08) Dialogizität nach Michail Bachtin

(01:03:16) Moderne Literaturtheorie und Klassische Philologie

(01:11:15) Wer ist Erictho?

(01:26:02) Erictho als Dichterin im Konflikt mit der Erzählstimme

(01:38:18) Erictho aus den Perspektiven der Heterotopie und Dialogizität

(01:42:24) Ericthos Magie als poetisches Gegen-Programm

(01:52:50) Warum lesen wir Lucans Epos eigentlich?

(02:00:25) Wie spiegelt sich ein Verständnis von Philologie in der Dissertation wieder?

(02:08:31) Wie war die Arbeit an der Dissertation?

(02:19:13) Verabschiedung

Besprochene Textstellen:

Der Text des "Nero-Elogiums" (Lucan, Buch 1, Verse 33--66):

quod si non aliam uenturo fata Neroni inuenere uiam magnoque aeterna parantur regna deis caelumque suo seruire Tonanti non nisi saeuorum potuit post bella gigantum, iam nihil, o superi, querimur; scelera ipsa nefasque hac mercede placent. diros Pharsalia campos inpleat et Poeni saturentur sanguine manes, ultima funesta concurrant proelia Munda, his, Caesar, Perusina fames Mutinaeque labores accedant fatis et quas premit aspera classes Leucas et ardenti seruilia bella sub Aetna, multum Roma tamen debet ciuilibus armis quod tibi res acta est. te, cum statione peracta astra petes serus, praelati regia caeli
excipiet gaudente polo: seu sceptra tenere seu te flammigeros Phoebi conscendere currus telluremque nihil mutato sole timentem igne uago lustrare iuuet, tibi numine ab omni cedetur, iurisque tui natura relinquet quis deus esse uelis, ubi regnum ponere mundi. sed neque in Arctoo sedem tibi legeris orbe nec polus auersi calidus qua uergitur Austri, unde tuam uideas obliquo sidere Romam. aetheris inmensi partem si presseris unam, sentiet axis onus. librati pondera caeli orbe tene medio; pars aetheris illa sereni tota uacet nullaeque obstent a Caesare nubes. tum genus humanum positis sibi consulat armis inque uicem gens omnis amet; pax missa per orbem ferrea belligeri conpescat limina Iani. sed mihi iam numen; nec, si te pectore uates accipio, Cirrhaea uelim secreta mouentem sollicitare deum Bacchumque auertere Nysa: tu satis ad uires Romana in carmina dandas.

Die Beschreibung von Ericthos Alltag (Lucan, Buch 6, Verse 627--637)

omne nefas superi prima iam uoce precantis concedunt carmenque timent audire secundum. uiuentis animas et adhuc sua membra regentis infodit busto, fatis debentibus annos mors inuita subit; peruersa funera pompa rettulit a tumulis, fugere cadauera letum. fumantis iuuenum cineres ardentiaque ossa e mediis rapit illa rogis ipsamque parentes quam tenuere facem, nigroque uolantia fumo feralis fragmenta tori uestesque fluentis colligit in cineres et olentis membra fauillas.

Erictho als "poetische Innovatorin" (Lucan, Buch 6, Verse 573--578)

fidi scelerum suetique ministri effractos circum tumulos ac busta uagati conspexere procul praerupta in caute sedentem, qua iuga deuexus Pharsalica porrigit Haemus. illa magis magicisque deis incognita uerba temptabat carmenque nouos fingebat in usus.

Die Ansprache der Erzählstimme an Caesar (Lucan, Buch 9, Verse 9.980--986)

o sacer et magnus uatum labor! omnia fato eripis et populis donas mortalibus aeuum. inuidia sacrae, Caesar, ne tangere famae; nam, siquid Latiis fas est promittere Musis, quantum Zmyrnaei durabunt uatis honores, uenturi me teque legent; Pharsalia nostra uiuet, et a nullo tenebris damnabimur aeuo.